غار «اشکفت گاوی» در دامنه شمالی کوه سبز و در فاصله پنج کیلومتری جنوب غرب شهرستان مرودشت در استان فارس قرارگرفته است. یعنی درست رو به روی روستای دهویه رونیز علیا. دهانه غار در سایه درختان کهنه بنه و سرو کوهی پنهان شده و با شیب تندی به کف غار منتهی می شود. ارتفاع این غار از سطح دشت حدود 30 متر است و دهانه آن به سمت رودخانه کر و در فاصله 100متری آن قرار دارد. این غار اولین بار در سال 1969 میلادی (1348خورشیدی) توسط ویلیام سامنر و در طرح «بررسی باستان شناختی حوزه رودخانه کر» شناسایی و در سال 1978میلادی (1357خورشیدی) توسط مایکل روزنبرگ کاوش شد. از این غار یافته های باستانی متنوعی به دست آمده که می توان به تدفین انسانی متعلق به انسان هوشمند (هوموساپینس)، ابزارهای سنگی و ابزار استخوانی اشاره کرد.آزمایش کربن 14 انجام گرفته بر یافته های به دست آمده از غار، تقسیم بندی فرهنگی و گاه نگاری غار را به دوره های پارینه سنگی بالایی و میانی نسبت می دهد که تاریخ آن بین سال های 27 هزار تا 16 هزار سال پیش را نشان می دهد.اگر کذارتان به غار اشکفت گاوی بیفتد، می توانید ستون های مخروطی شکل آن را ببینید که از آب چکها به وجود آمده و در سقف غار آویزان شده اند. همان چیزی که زمین شناسان به آن استالاکتی می گویند. علاوه بر این، ستون هایی به همین شکل هم در کف غار دیده می شوند که اشکال جالبی را به وجود آورده اند.
اشکفت گاوی در تابستان هوای خنک و لطیفی دارد و خمره بزرگ و زیبای این غار که اب خنک و گوارایی در آن جمع است، می تواند جذاب ترین صحنه ای باشد که در آن خواهید دید. این خمره درست در انتهای غار قرار گرفته که محل ریزش آب از سقف بر روی ستونی آهکی است.با این حال این روزها اگر سری به غار اشکفت بزنید می بینید که دستگاه های سنگ شکن در اطراف غار مشغول استخراج سنگ هستند و به علت مشخص نبودن حریم این غار هرلحظه به بدنه اشکفت گاوی نزدیک تر می شوند که این مساله نگرانی زیادی را در دوستداران میراث فرهنگی به وجود آورده است.
