بنای شكوهمند ارك تبریز بازمانده مسجدی است كه در فاصله سالهای 716تا 724 ه.ق به همت تاج الدین علیشاه جیلان تبریزی وزیر اولجایتو و بهادر خان از ایلخانان مغول ساخته شد. قسمت جنوبی این مسجد دارای طاق بزرگی بود و مورخان نوشته اند:به علت فرو نشستن بنیان و تعجیل در اتمام آن ، طاق مذكور شكسته و فروریخته است. بنایی كه اكنون به صورت سه دیوار بلند به شكل ایوان دیده میشود. قسمت مسقف مسجد بود كه عرض و ارتفاع آن هر یك حدود 30 متر است. در حفریات اخیر دریافتند كه 7متر از دیوارها در زیر خاك مانده است. عرض دیوارا حدود 10 متر است و در داخل ، مركب از دو دیوار عریض و مستحكم است كه در چند مرحله به وسیله طاقهای متعدد متصل شده اند. این بنای عظیم در بیشتر سفرنامه ها و تواریخ وصف شده است. ابن بطوطه می نویسد در بیرون از مسجد از دست راست مدرسه و از دست چپ زاویه ای وجود دارد و صحن آن با سنگ های مرمر فرش گردیده و دیوارها با كاشی پوشانده شده و جوی آبی از وسط آن می گذرد و انواع درختان و موها و یاسمین در آن به عمل آورده اند. حمد الله مستوفی معاصر علیشاه می نویسد : مسجد جامع بزرگی است كه صحن آن 25 گز در 200 است و در او صفه ای بزرگ از ایوان كسری به مداین بزرگتر. بدر الدین محمود العینی می نویسد :در وسط صحن مسجد حوض مربعی بود كه هر ضلع آن 150 زراع طول داشت و سكویی در وسط آن بود كه در هر سوی آن از دهان مجسمه شیر ، آب فرو میریخت . بالای سكو نیز فواره هشت گوشی بود كه دو دهانه آب پران داشت ، طاق نوك تیز محراب به وسیله دو ستون مسی اندلسی نگاه داشته میشد و قاب محراب با طلا و نقره تزئین ونقاشی شده بود. چراغهای مزین به زر و سیم با زنجیرهای مسی از سقف آویزان بودندو داخل طاق را روشن می كردندو پنجره های مشبك نیز هر كدام 20 شیشه دایره ای مزین به طلا و نقره داشت. تاجر ونیزی كه حدود سال 886 ه.ق سومین سال سلطنت سلطان یعقوب آق قویونلو از تبریز دیدن كرده می نویسد: جامع علیشاه بلندترین بناهای تبریز و داراری صحن بزرگی است . در میان صحن حوضی دارد كه چهار گوش است. درازا و پهنای آن هز كدام به اندازه صدقدم و ژرفایش شش پاست و پلكانی از كنار استخر به ایوان آن منتهی میشود. طاق شبستان مسجد به قدری بلند است كه اگر كمان كشی تیری در كمان مناسبی قرار دهد و رها كند هرگز به طاق شبستان نمی رسد. دور مسجد را با سنگهای نفیسی طاق بندی كرده اند و طاق روی ستونهایی از مرمر قرار دارد و مرمر به اندازه ای ظریف و شفاف است كه به بلور نفیس می ماند. این مسجد سه در دارد كه هر كدام طاقی به عرض 40 و بلندی 20پا دارد . ستونهای دو سوی درها از سنگ مرمر نیست بلكه از سنگهای الوان ساخته شده است. بقیه طا ق با گچ مقرنس كاری و تزئین شده است. مرتضی میزرا پسر عم نادر میرزا مولف تاریخ و جغرافیای دارالسطنه تبریز در سال 1298 ه0ق از ارگ علیشاه یدن كرد و مشخصات بقایای این بنا را شرح داد 60 سال پس از او دونالدویلبر مولف كتاب معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان علاوه بر توصیف دقیق بازمانده بنا ، نقشه جالبی از آن ترسیم كرد . از این اطلاعات معلوم میشود كه این بنا در زمان تاج الدین علیشاه مسجد جامع شهر و مزین به كاشی و ازاره سنگی و ستونهای مرمری و كتیبه ها و گچبریهای زیبایی بد و بعدها رو به ویرانی نهاده و متروك شده است. در دوران قاجاریه صحن ، محل زاویه و مدرسه علیشاه مبدل به انبار غلات و مخزن مهمات قشون گردید و حصاری درو آن كشیده شده و به نام ارگ مشهور شد. ارگ تبریز بارها هدف گلوله توپ مهاجمان قرار گرفت و آسیب زیادی به دیوارهای آن وارد آمد. در زمان مشروطیت هم بناهای اطراف آن محزن مهمات دولتی بود. این مخزن به دست مشروطه خواهان افتاد و باعث تقویت آنان گردید. ازگ تبریز همیشه به صورت سنگری مستحكم و مسلط بر شهر تبریز محسوب میشده است . در اوایل حكومت پهلوی ، صحن ارگ به صورت گردشگاه عمومی در آمد و باغ ملی نام گرفت . در حال حاضر در محوطه ارگ مصلای جدید امام و مجموعه فرهنگی بزرگی در دست احداث است.
