ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﻻرﯾﺨﺎﻧﯽ و ﭼﺎك دﺷﺖ ﺑﻪ دﯾﻠﻤﺎن ﻣﯽ رﺳﯿﻢ . در اﺑﺘﺪاي دﯾﻠﻤﺎن ﺗﺎرﯾﺦ ، اﺳﻄﻮره و اﺻﺎﻟﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻧﺴﺎن ﻣﯽ آﯾﺪ . دﺷﺖ ﺗﭙﻪ ﻣﺎﻫﻮري ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﺘﭗ ﮐﻮﻫﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﺗﯿﻐﻪ دار ( زرﺷﮏ ، زاﻟﺰاﻟﮏ ، ﮔﻮن و آﻟﻮﭼﻪ ﮐﻮﻫﯽ ) و ﻣﺰارع ﮔﻨﺪم ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ، ﻧﻮازﺷﮕﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﺣﯿﺮت زده ﻧﺎﻇﺮ ره ﺧﺴﺘﻪ اﺳﺖ . ﻣﺴﯿﺮ ﺳﯿﺎﻫﮑﻞ ﺑﻪ دﯾﻠﻤﺎن آﺳﻔﺎﻟﺘﻪ و ﮐﯿﻔﯿﺖ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎده ﻫﺎي ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزدﯾﺪ ﺷﺪﺑﺴﯿﺎر ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ .
ﺷﻬﺮ دﯾﻠﻤﺎن ، ﭘﺲ از روﺳﺘﺎي اﺳﭙﯿﻠﯽ ﻗﺮار دارد . ﻇﺎﻫﺮ اﺳﭙﯿﻠﯽ ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ در دﻫﻪ ﻫﺎي اﺧﯿﺮ از رﺷﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ . ﻋﻠﺖ اﯾﻦ رﺷﺪ واﻗﻊ ﺑﻮدن در ﭼﻬﺎر راه ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺳﯿﺎﻫﮑﻞ ، دﯾﻠﻤﺎن رودﺑﺎر و رودﺳﺮ اﺳﺖ . ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد دو ﻧﻘﻄﻪ آﺑﺎد ﺳﯿﺎﻫﮑﻞ در آﯾﻨﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ . در اﺳﭙﯿﻠﯽ ﻣﯿﺪان ﮐﻮﭼﮑﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻫﺎي ﮐﺮاﯾﻪ ، ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ وﮔﺮدﺷﮕﺮان اﺳﺖ . دور ﺗﺎ دور ﻣﯿﺪان اﻧﻮاع ﻣﻐﺎزه از ﺧﻮاروﺑﺎر آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻮه ﺗﺎ ﺧﺮازی ﻫﺎی ﻫﻤﻪ ﺟﻮر آﺟﯿﻞ ، ﻗﺼﺎﺑﯽ ، ﺗﻌﻤﯿﺮﮔﺎه ﻣﺎﺷﯿﻦ ، ﺗﻌﻮﯾﺾ روﻏﻨﯽ و ﭘﻤﭗ ﺑﻨﺰﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎرﻓﻌﺎل و ﭘﺮ روﻧﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ .
در ارﺗﻔﺎع 1466 ﻣﺘﺮي ازﺳﻄﺢ درﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ دﯾﻠﻤﺎن ﻣﯽ رﺳﯿﻢ . اﯾﻦ ﺣﻤﺎم دارای 3 ﮔﻨﺒﺪ اﺻﻠﯽ و دو ﮔﻨﺒﺪ ﮐﻮﭼﮏﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ ﻧﻮرﮔﯿﺮ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻘﻌﻪ آﻗﺎ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ در دﻫﮑﺪه دﯾﻠﻤﺎن ﺑﺎﻻي ﺗﭙﻪ ﻗﺮار دارد . ﮐﻪ از ﮐﻨﺎرﺣﻤﺎم ﺑﺎ راﻫﯽ ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﻪ آن ﻣﯽ رﺳﯿﻢ . در ﻣﺠﺎور ﺑﻘﻌﻪ و ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ آن ﻣﺴﺠﺪ دﯾﻠﻤﺎن ﻗﺮار دارد . در زﻣﺎن ﺑﺎزدﯾﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ . (ﺗﺎزه ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻮد و درﺑﺶ ﺑﺴﺘﻪ) . ﭘﺲ از ﻣﯿﺪان ﻗﺪس دﯾﻠﻤﺎن ﺷﻬﺮداري و ﺟﻬﺎد ﮐﺸﺎورزي ﻗﺮار دارﻧﺪﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ روﺳﺘﺎي ﺑﺎﺑﺎ وﻟﯽ ﺑﺮﺳﯿﻢ. در ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ 48 ﺟﺎده ﺳﯿﺎﻫﮑﻞ - دﯾﻠﻤﺎن ﺑﻪ دوراﻫﯽ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ ﮐﻪ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻪ ﺑﻘﻌﻪ ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ﺣﻤﯿﺪه ﺧﺎﻧﻢ راه دارد ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﻌﻪ ﺑﺎﺑﺎوﻟﯽ. ﺑﻘﻌﻪ ﺑﺎﺑﺎوﻟﯽ ﯾﺎ ﻣﺪﻓﻦ ﻗﺎدر ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﻘﻌﻪﮐﻮﻫﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از آن ﭘﯿﺎده رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺑﺸﺎر ﺑﺎﺑﺎوﻟﯽ رﺳﯿﺪ .
ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪ اي دﯾﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ 88 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻣﺮﮐﺰ اﺳﺘﺎن و 25 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ از ﺳﯿﺎﻫﮑﻞ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻣﻠﯽ در زﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ 100 ﻫﮑﺘﺎر در ﺣﻮزه ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪ – ﮐﻮﻫﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺟﺎذﺑﻪ ﯾﯿﻼﻗﺎت زﯾﺒﺎ ﺑﺎ ﺟﺎذﺑﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺰء ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺼﻮب ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ، ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن اﺳﺖ .
اسپیلی از 150 سال پيش مسکونی شده است . در آن زمان زمين‌هاي اين روستا از سوی آقا ميرصادق لاهيجانی وقف خانه‌سازی مردم شد و در پی آن مردم به اين منطقه آمده و در مدت كوتاهی اين روستا به خان‌نشين سياهكل و ديلمان تبديل شد . امروزه در این منطقه اقوام دیلمی زندگی می‌کنند . زبان دیلمی در این منطقه رایج است . زبان دیلمی یکی از گویش‌های زبان پهلوی يا بقول دكتر يارشاطر مادی می‌باشد مردم اسپیلی شیعه مذهب اند .
