روستای ابیانه

در 40 کیلومتری شمال غربی نطنز از استان اصفهان در دامنه کوه کرکس روستایی بس کهن واقع است به نام ابیانه. این روستا را به اعتبار آثار و بناهای تاریخی پرتنوعش باید از زمره استثنایی ‏ترین روستاهای ایران به شمار آورد. شکوه معماری بومی و سرشار از زیبایی این روستا، آن را در شمار نمونه‏ های کم نظیر دیدنی‏های جهان درآورده است. ابیانه نقطه ‏ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. در دوره صفویه هنگامی که شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز می‏رفتند بسیاری از نزدیکان آنها و درباریان ترجیح می‏دادند در ابیانه اقامت کنند. شمار خانه ‏های ابیانه در سرشماری سال 1361 برابر با 500 واحد برآورد شده؛ این خانه‏ ها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است به صورتی که پشت بام مسطح خانه‏ های پایین دست، حیاط خانه‏ های بالادست را به وجود آورده است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمی‏سازد. در نتیجه، ابیانه در وهله اول روستایی چند طبقه به نظر می‏آید که در بعضی موارد تا چهار طبقه آن را می‏ توان مشاهده کرد. اتاقهای ابیانه به پنجره‏های چوبی ارس مانند مجهزند و اغلب دارای ایوانها و طارمیهای چوبی پیش آمده مشرف بر کوچه ‏های تنگ و تاریک‏اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده‏اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‏ هایابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده است. از آنجا که در دامنه ‏های شیبدار ابیانه فضای کافی برای ساختن خانه‏ های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه ‏های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه‏ ها حفر شده‏اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دامها و نیز آذوقه زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می‏گیرد. زندگی مردم ابیانه کشاورزی و باغداری و دامداری است که با روشهای سنتی اداره می‏شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. ابیانه دارای هفت رشته قنات است که برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می‏گیرد. گندم، جو، سیب‏ زمینی و انواع میوه به خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو در ابیانه به دست می‏آید. در سالهای اخیر قالی‏بافی در ابیانه رواج پیدا کرده و نزدیک به 30 کارگاه قالی‏بافی در آنجا دایر شده است. در گذشته گیوه ‏بافی از جمله مشغله‏ های پردرآمد زنهای ابیانه بوده است که امروزه تا حدی متروک شده است. مردم ابیانه به سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آنها از مراکز پر جمعیت و راههای ارتباطی، قرنها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجه قدیم خود را حفظ کرده ‏اند. زبان مردم ابیانه فارسی با لهجه خاص ابیانه ‏ای است که با لهجه‏ های متداول در جاهای دیگر تفاوت اساسی دارد. لباس سنتی آنها، هنوز هم میان آنها رواج دارد و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می‏دهند، در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچه سیاه و در زنها پیراهن بلندی از پارچه‏ های گلدار و رنگارنگ است.
علاوه بر این، زنهای ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند. قدیم‏ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده‏ای است که مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته است. آتشکده ابیانه را نمونه ‏ای ازمعابد زردشتی دانسته‏اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‏شد. مهم‏ترین بنا و اثر تاریخی این روستا یک باب مسجد جامع و قدیم‏ترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبت‏کاری آن است که در سال 466 هجری قمری ساخته شده است. مسجد قدیمی دیگرابیانه مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال 701 هـ . ق. نوشته شده است که مربوط به دوره ایلخانان است.مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است که کنار صخره‏ای در کوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ 952هـ . ق. مشاهده می‏شود. روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه است: یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی فرزندان امام موسی کاظم (ع) بوده‏اند؛ و زیارتگاه دیگر ابیانه قدمگاه نامیده می‏شود. از جمله جاها و اماکن دیدنی دیگر ابیانه می‏توان از خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین کاشی نام برد . بافت ساختاری خانه های روستا "حلزونی شکل " مربوط به سه دوره سلجوقیه ، صفویه ، قاجاریه بوده و کوچه بن بست در آن وجود ندارد . حرکت تند و شیب دار کوه ، خانه و باغ را از شمال به جنوب و بالعکس مرتبط می کند . در کوچه های باریک و کج و معوج که برای شکستن باد بوده ، بوی خاک رخوتی در ما ایجاد می کند که ساعت ها در فکر فرو می رویم . ابیانه دارای سه محله "پل" ( به معنای بالا ) ، "یسمون" ، "هرده" ( پایین ده ) می باشد . ساختمان های کهن روستا با پوششی از "خاک سرخ رنگ" در شیب یکنواخت دامنه خاکستری کوه ، چون شعله های رقصنده آتش بر دل خاکستر دیده می شود . این خاک سرخ خاصیتی در بر دارد که هر چه باران بخورد محکم تر می شود درست مانند مردم ابیانه که در مقابل هجوم حوادث و مصیبت های طبیعی مانند زلزله و سیل به صبوری یک کوه و سر سختی یک صخره به مقاومت ایستاده اند و با عشقی که به سنت و معماری سرزمین اجدادی خود و به همه یادگاری های نیاکانشان داشته اند، در هر تعمیر سبک بناهای آن را  حفظ کرده اند . در مورد قدمت این روستا ، اختلاف نظر بسیار است . از تاریخ دقیق قدمت ابیانه اثری در دست نیست . در قسمت پایین روستا، تپه ای خاکی بنام " قلعه نزاتون" قرار دارد . زمانی بر روی تپه، دز یا قلعه ای به منظور نیاز سکونتی ، حفاظتی یا بعداً کوره سفال سازی بنا شد که نامش را "دزاتون " نهادند ، به مرور زمان دزاتون به صورت نزاتون در آمده است . برای تمدن " سیلک" کاشان تاریخ شش هزار ساله را ذکر کرده اند . به طوری که کاوش های انجام شده  در سیلک نشان می دهد در هر مرحله یورش و تخریب ، یا به واسطه ازدیاد جمعیت، ساکنین آنجا درصدد ایجاد پناهگاه مناسب بر آمده و در آن جمعیت انشعابی صورت گرفته است . روستای ابیانه به واسطه نزدیکی به کاشان یکی از آن انشعابات است . با وجه تشابهی که بین سفال های این ده و خرابه های سیلک کاشان وجود دارد به نظر می رسد  که نام "آتون " از انتقال هنر سفال سازی، به این محل مایه گرفته است . در زبان محلی به ابیانه (Viuna) می گویند , به معانی بید و ویانه به معانی بیدستان است .قدیم‌ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده‌ای است که مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته‌است . آتشکده ابیانه را نمونه‌ای از معابد زردشتی دانسته‌اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‌شد . در قسمت جنوب شرقی ده ، دره کم عرض و طویلی وجود دارد که به هینزا شهرت دارد . در دل صخره جنوبی، تو رفتگی اطاق مانندی است که در جلوی آن پنجره ای چوبی نصب و ساختمان زیارتگاهی بنا شده و منتسب و مشهور به زیارتگاه بی بی زبیده خاتون بنت موسی بن جعفر (ع) است ، دلیل این انتساب و شهرت را این می دانند که وی در یک موقعیت اضطراری مدتی را در این اطاقک در پناه مردم ابیانه ماندگار بوده است . اهالی عنوان می‌کنند که بی بی زبیده خاتون تحت تعقیب بوده و مردم ابیانه وی رادر این اتاقک پناه داده ، سپس به روستای هنجن برده‌اند . در هنجن نیز زیارتگاه بزرگی متعلق به ایشان ساخته شده‌است . زیارتگاه هینزا در واقع گذرگاه بی بی زبیده خاتون است . برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است . طبق باور مردم این مکان معجزه نما است و در آن مراسم خاصی برگزار می‌شود . آتشکده ها و مقبره های مقدس، معماری منحصر به فرد، مناظر زیبای اطراف، روستای ابیانه را به شگفت انگیزترین جاذبه های گردشگری کشور تبدیل کرده است. گردشگران می توانند پس از بازدید از آثار تاریخی و گشتی طبیعی در ابیانه اقامتی لذت بخش را در هتل ویونا ابیانه با معماری مدرن و نمایی زیبا تجربه کنند.